Górnopaleolityczne stanowisko łowców mamutów Kraków ulica Spadzista (B)

Stanowisko Kraków ulica Spadzista (B) zostało przypadkowo odkryte jesienią 1967 roku. Regularne prace wykopaliskowe rozpoczęto w 1968 roku i kontynuowano je z przerwami przez 16 sezonów aż do roku 2002. Datowania radiowęglowe potwierdziły, iż stanowisko to powstało około 24 tysiące lat temu.

Spośród ponad 20,000 szczątków kostnych znalezionych na Spadzistej ponad 90% kości oraz zębów należy do mamuta Mammuthus primigenius. Znaleziono wszystkie części szkieletu mamuta, m.in. liczne zęby, kości kończyn, łopatki, miednice, kręgi i żebra. Charakterystyczne jest, że odkryto również liczne niewielkie kości, jak kości palców, trzeszczki, a nawet bardzo rzadko znajdywane kości podjęzykowe. Na stanowisku odkryto szczątki co najmniej 86 mamutów, które należały do zwierząt w różnym wieku zarówno młodych (nawet w wieku około 2 lat) jak i dorosłych oraz starych zwierząt. Na Spadzistej znaleziono pierwszy (i jak dotąd jedyny) w Polsce mleczny cios mamuta oraz bardzo rzadko znajdywane w materiale kopalnym pierwsze mleczne zęby policzkowe mamuta. Oprócz bardzo licznych szczątków kostnych na stanowisku odkryto setki narzędzi krzemiennych (ponad 500) związanych z tzw. kulturą grawecką (szeroko rozpowszechnioną na terenie Europy). Wśród narzędzi dominują artefakty używane do polowań, m.in. jednozadziorce oraz narzędzia wykorzystywane do obróbki kości i mięsa, noże kostienkowskie oraz rylce. Na kościach odkryto ślady cięcia narzędziami krzemiennymi wskazujące na podział tuszy upolowanego mamuta. Podczas prac wykopaliskowych na Spadzistej znaleziono przedmioty sztuki m.in. zdobione żebro mamuta. Niestety nie natrafiono na tak wspaniałe przedmioty sztuki paleolitycznej jak słynne Wenus z Willendorfu (Austria) czy Dolní Věstonice (Czechy), choć paleolityczni łowcy ze Spadzistej należeli do tej samej kultury i kontaktowali się z ludami zamieszkującymi tereny Moraw i doliny Dunaju.

Niewielką liczbę przedmiotów sztuki, czy narzędzi wykonanych z kości (również licznie występujących na innych stanowiskach graweckich) można wytłumaczyć innym charakterem krakowskiego stanowiska. Najsławniejsze stanowiska graweckie z obszaru Czech (Dolní Věstonice i Pavlov) oraz Austrii, (Willendorf) reprezentują wielosezonowe obozowiska łowieckie – miejsca, gdzie ludzie żyli przez dłuższy okres czasu – być może lata. Stanowisko Kraków ulica Spadzista (B) jest miejscem, gdzie paleolityczni łowcy polowali na mamuty. Tutaj również ćwiartowali upolowane zwierzęta, a mięso przenosili do swoich obozowisk (byłyby to tzw. „killing site” i „butchering site”).

Stanowisko na Spadzistej jest największym w Polsce nagromadzeniem kości i zębów mamuta (zarówno pod względem liczby szczątków kostnych jak i liczby zwierząt). Jest pod tym względem jednym z największych w Europie i na świecie. Pod względem archeologicznym jest jednym z najważniejszych stanowisk kultury graweckiej w Europie.Badania na tym stanowisku prowadzone są wspólnie przez Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN (ISEZ PAN) oraz Instytut Archeologii UJ (IA UJ).

W latach siedemdziesiątych prace badawcze prowadzili: prof. Janusz K. Kozłowski (IA UJ) oraz prof. Henryk Kubiak (ISEZ PAN), a w latach dziewięćdziesiątych dr hab. Krzysztof Sobczyk (IA UJ) oraz dr hab. Piotr Wojtal i mgr Grzegorz Lipecki (ISEZ PAN).